Nutricia

Wczesna  jesień to jeden z okresów roku, w którym układ odpornościowy wystawiany jest na szczególną próbę.  Jesienna słota sprawia, że  przebywając na dworze bez odpowiedniego ubioru, nietrudno o przewianie czy wychłodzenie. Infekcje, szczególnie bakteryjne i wirusowe, dają się we znaki także w kolejnych miesiącach. Jak im zapobiegać? Jeśli zastanawiasz się, jakie elementy diety są kluczowe dla budowania niezłomnego zdrowia  i na co zwrócić uwagę, stosując dietę ubogofenyloalninową, zapraszam do lektury tego artykułu.

Witamina D

Na sam początek związek kojarzony głównie z rolą w prawidłowym funkcjonowaniu układu kostnego. W naszej szerokości geograficznej witamina D, bo o niej mowa, może być niedoborowa u znacznej części populacji ogólnej, w tym u osób chorych na PKU. Dzieje się tak, ponieważ występuje tylko w niewielkich ilościach w produktach spożywczych, takich jak tłuste ryby morskie, mleko i jaja (wykluczanych w diecie ubogofenyloalaninowej). W większości wytwarzana jest natomiast w skórze, pod wpływem promieniowania UVB. Proces ten zachodzi w czasie bezpośredniej ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Co ważne, słońce musi znajdować się na odpowiedniej wysokości (w Polsce ma to miejsce od kwietnia/maja do września, w godz. 10-15). Aby efektywna synteza skórna witaminy D była możliwa, w tym czasie, przynajmniej przez kwadrans, powinno być odsłonięte przynajmniej 18% powierzchni ciała. W okresie jesienno-zimowym zaopatrzenie organizmu w witaminę D może być niewystarczające i wpływać na częstotliwość infekcji górnych dróg oddechowych. Przed rozpoczęciem suplementacji warto oznaczyć stężenie metabolitów witaminy D we krwi i w porozumieniu z lekarzem ustalić optymalną dla wieku dawkę.

Witamina C

Mam podejrzenie graniczące z pewnością, że Tobie też zdarzyło się przyjmować tabletki z witaminą C w czasie przeziębienia. Badania naukowe mają natomiast to do siebie, że ich wyniki często burzą wyobrażenia ustalone dekady wcześniej. Okazuje się, że suplementacja witaminą C w momencie już istniejących objawów infekcji nie jest skuteczna. Nie zmienia to faktu, że u niewielkiej liczby osób stałe przyjmowanie preparatów z witaminą C może skracać przebieg choroby.
Stosowanie preparatów PKU w odpowiednich dawkach znosi ryzyko niedoborów tego składnika odżywczego, natomiast regularne uwzględnianie w jadłospisie natki pietruszki, brokułów, brukselki, świeżej papryki, truskawek, porzeczek, kiwi czy owoców cytrusowych będzie doskonałym naturalnym źródłem tego składnika odżywczego.

Cynk

Jest pierwiastkiem o bardzo odpowiedzialnej roli w organizmie – stabilizuje błony komórkowe, reguluje pracę enzymów i budowanie nowych białek. Odpowiednie wysycenie organizmu tym składnikiem mineralnym warunkuje prawidłową odpowiedź immunologiczną, a także kondycję skóry, włosów i paznokci. Wśród pacjentów z PKU niedobory tego składnika mogą dotyczyć osób o niedostatecznej kontroli metabolicznej, przyjmujących niedostateczną ilość preparatu PKU lub nie przyjmujących go w ogóle. Jeśli zdarza Ci się zaniedbywać przyjmowanie preparatu, a często pociągasz nosem, niech pamięć o cynku będzie dodatkowym motywatorem do stosowania Twojego preparatu PKU według zaleceń.

Kwasy omega-3

To pospolite określenie dla niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), spośród których kwas dokozaheksaenowy (DHA) i eikozapentaenowy (EPA) są liderami, jeśli chodzi o rolę w utrzymaniu zdrowia: obronę przed infekcjami, nowotworami i alergiami, łagodzenie stanów zapalnych i wspieranie regeneracji. W konwencjonalnym modelu żywienia oprócz mleka kobiecego dobrymi ich źródłami są tłuste ryby morskie, a w formie kwasu alfa-linolenowego (który organizm musi samodzielnie przekształcić do EPA i DHA) także m.in.  siemię lniane, orzechy włoskieczy nasiona chia.

Ponieważ spożycie wymienionych produktów jest zabronione w diecie chorych na fenyloketonurię, coraz więcej preparatów PKU jest wzbogaconych w NNKT. Mleko kobiece, mleko modyfikowane oraz dostępne w Polsce preparaty PKU stosowane w żywieniu noworodków są źródłem kwasów omega-3, dlatego w pierwszym półroczu życia niedobory raczej nie występują. Zalecane spożycie kwasów omega-3 w kolejnych grupach wiekowych ilustruje tabela 1.

Tabela 1 Zalecenia dotyczące spożycia kwasów tłuszczowych omega-3 dla poszczególnych grup ludności.

Źródło: opracowanie własne na podstawie Normy żywienia dla populacji Polski, Wyd. Instytut Żywności i Żywienia im. prof. Dr med. A. Szczygła, Warszawa 2017

W celu weryfikacji zawartości kwasów omega-3 w stosowanym preparacie PKU należy skontaktować się z dietetykiem lub lekarzem z Poradni Metabolicznej. Jeśli podaż DHA i EPA jest niedostateczna, warto rozważyć suplementację. Najbardziej popularną formą suplementu jest tran (choć w aptekach są dostępne także wegańskie preparaty wykorzystujące omega-3 z alg morskich). Przy zakupie preparatu zwróć uwagę na jego formę – kapsułki żelatynowe będą zawierać fenyloalaninę.

Probiotyki

Od wielu lat w dietetyce dość popularnym jest pojęcie: „zdrowie bierze się z jelit”. A to głównie dlatego, że w naszych trzewiach żyją miliony mikroorganizmów, głównie bakterii (ale też grzybów, archeonów i wirusów) określanych mianem mikrobioty jelitowej, które stale wykonują mrówczą pracę akonto gospodarza, wpływając m.in. na przyswajanie składników odżywczych z pożywienia. Na skutek nieprawidłowej diety (np. niskiego spożycia błonnika pokarmowego), ale także stresu czy stosowanych leków (w tym antybiotyków), skład i liczebność mikrobioty mogą ulec zmianie, wpływając na pogorszenie zdrowia, w tym na większą podatność na infekcje.

Probiotyki natomiast to drobnoustroje (żywe lub martwe), które podawane do organizmu drogą pokarmową poprzez zasiedlenie jelit gospodarza zmniejszają ryzyko rozrostu patogennych bakterii oraz wzmacniają barierę anatomiczno-fizjologiczną i mikrobiologiczną organizmu gospodarza. Probiotyki dostępne są w każdej aptece, ale dla osiągnięcia korzyści zdrowotnych ważne jest korzystanie z konkretnych szczepów, których probiotyczne działanie zostało udowodnione. Do najbardziej skutecznych mikroorganizmów należą określone szczepy bakterii kwasu mlekowego (Lactobacillus spp., Streptococcus sp), drożdży (Saccharomyces.spp) i pleśni (Aspergillus spp.). Aby odpowiednio dobrać probiotykoterapię, niezbędna jest znajomość działania konkretnego szczepu probiotycznego i jego liczebności, dlatego ponownie zasięgnięcie opinii lekarza będzie kluczowe.

Powyższe opracowanie nie wyczerpuje tematu ważności i funkcjonalności poszczególnych składników odżywczych w budowaniu odporności. Warto jednak podkreślić, że prawidłowo zbilansowana dieta ubogofenyloalaninowa, oparta na odpowiedniej dawce preparatu PKU i zasadach zdrowego żywienia, minimalizuje ryzyko niedoborów pokarmowych. Jeśli Tobie lub Twoim bliskim dokuczają często nawracające infekcje, należy omówić ten temat z lekarzem, a samodzielnie warto zwrócić uwagę na pozostałe obszary stylu życia wpływające na odporność. Należą do nich regularna aktywność fizyczna, minimalizowanie stresu czy troska o prawidłowy sen. W codziennych sytuacjach zadbaj natomiast o regularne spożycie urozmaiconych owoców i warzyw, które zawierają całą masę składników odżywczych sprzyjających zdrowiu. Kolorowy talerz, który dzięki nim możesz skomponować, to trochę jak jedzenie tęczy. Na zdrowie!

mgr Katarzyna Chyż

dietetyczka kliniczna, certyfikowany specjalista medycyny stylu życia (IBLM Diplomate)
Poradnia Chorób Metabolicznych, Instytut Matki i Dziecka w Warszawie

Przygotowano na podstawie:

van Wegberg et al., The complete European guidelines on phenylketonuria: diagnosis and treatment Orphanet Journal of Rare Diseases (2017) 12:162

Jarosz et al., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, 2020 https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/normy_zywienia_2020web.pdf

Wiśniewska K, Pomorski B, Startegie postępowania dietetycznego oraz suplementacji w budowaniu odporności, Współczesna dietetyka; (31)2020, 51-56.

Lewandowska-Klafczyńska K, Znaczenie probiotykoterapii dla wzmacniania odporności w okresie wzmożonej zachorowalności na infekcje sezonowe, Współczesna Dietetyka; (31) 2020, 59-64.

Zamani et al., Improving phenylalanine and micronutrients status of children with phenylketonuria: a pilot randomized study, Orphanet Journal of Rare Diseases; (2021) 16:475

METB/PKU/29/03/2022